Wat ooit Helsend was, is een skon plekske geworden!”
Ligging van Ons Erfgoed
Ons Erfgoed ligt op de grens van Noord-Brabant en Gelderland in Hedikhuizen, een rustiek en vriendelijk dorpje aan de Maas en korte afstand van het vestingstadje Heusden. Het grenst aan het Land van Heusden en Altena en de Loonse en Drunense duinen en het bourgondisch Den Bosch liggen op fietsafstand.
Hedikhuizen
Al in 997 wordt Hittinchusen* of Hedikhuizen genoemd in geschiedenis geschriften. Hedikhuizen, in de volksmond Hékèse genaamd, is één van de kleinste kernen in de Noord-Brabantse gemeente Heusden met iets meer dan 200 inwoners en een eigen rijke historie. De bebouwing is gegroepeerd langs de Hoge Maasdijk, die ooit het omliggende land tegen het water van de Hedikhuizense Maas moest beschermen. Hedikhuizen behoorde tot het Land van Heusden dat in 1357 deel werd van het Graafschap Holland. Pas omstreeks 1800 werd het bij Noord-Brabant gevoegd. Tegenwoordig maakt Hedikhuizen deel uit van de Gemeente Heusden.
Ons Erfgoed ligt aan de rand van het dorp. Geluid en zicht van drukte en verkeer maken er plaats voor een prachtige gemoedelijke landelijke omgeving met uitzicht, geluiden en geuren van het platteland en de natuur. De tijd lijkt er enigszins stil te hebben gestaan. Er zijn in het dorp zelf geen voorzieningen maar die liggen op fietsafstand en korte afstand met de auto.*Illustratie: vergezicht Hittinchusen of Hedikhuizen, datering naar schatting rond 1100
Dorpje aan de Maas
Hedikhuizen ligt aan de Hoge Dijk, die echter sinds 1475 niet langer meer een Maasdijk is. Achter de dijk liggen nu de Gelderse Waarden en de Hedikhuizense Maas, een in dat jaar afgesneden Maasbocht. De Gelderse Waarden zijn pas in 1958 bij Noord-Brabant gevoegd. Meer naar het noorden ligt de huidige Maasbedding. Ten zuiden van Hedikhuizen bevindt zich de Haarsteegse Wiel. Verder is Hedikhuizen omgeven door vooral grootschalig landbouwgebied.
Vanaf de Oude Schoolstraat en Ons Erfgoed wandel je de straat uit, zo de dijk op voor een prachtige wandeling langs de Maas. Als je wil, wandel of fiets je zo door naar vestingstad Heusden of het dorp Bokhoven. Bij veel van de woningen in het dorp zie je nog een middeleeuwse dijk door het erf lopen. Als je vanuit het oosten Hedikhuizen binnenkomt rijd je door de ‘coupure’, een opening in de dijk die bij hoog water afgesloten kan worden.
De coupure
De loop van de Maas heeft door de eeuwen heen haar loop verlegd. De dijken moesten worden aangelegd tegen overstromingen en waarvoor de Bergsche Maas gegraven is. Op 18 augustus 1904 is de Bergsche Maas als nieuwe waterverbinding door koningin Wilhelmina in gebruik gesteld.
Om Hedikhuizen en andere dorpen te beschermen tegen het water van de Maas bij stijging, heeft de middeleeuwse Hoge Maasdijk in Hedikhuizen, aan de Bokhovenseweg, een coupure die momenteel door waterschap Aa en Maas wordt beheerd.
Op de coupure staat het monument “Weerbaar en Weerbarstig” uit 1997, gemaakt van rode baksteen door Bert Poulisse, ter gelegenheid van 1000 jaar Hedikhuizen.
Fort Hedikhuizen (Rijksmonument)
Als historisch erfgoed is overgebleven het Fort Hedikhuizen dat deel uit maakte van de Zuidelijke Waterlinie. Vlak bij het dorp bevind zich nog het oude fort en de inlaten om het land onder water te kunnen zetten. Het Fort Hedikhuizen (1862) is een gebouw dat nog bijna in de originele staat is. De sluis is, net als het fort, een rijksmonument. Het geheel is begin deze eeuw gerestaureerd. Het fort werd vroeger gebruikt om de inundatiesluis te beschermen. De sluis maakte het mogelijk om op gecontroleerde wijze water uit de Maas te laten stromen. Heusden werd zo verdedigd door het ondergelopen land.
Tot 1952 was het fort bij Heusden in gebruik als vestingwerk en werd het “Het werk achter den Hoogen Maasdijk” genoemd. Op de plek waar Fort Hedikhuizen staat, werd eerder al in 1505 een versterking gemaakt. Een nieuwe versterking werd in 1593 en in 1755 gemaakt.
Voorloper van Fort Hedikhuizen (Rijksmonument)
in 1794 wordt er bij de Twee Wielen in de Hoge Maasdijk een coupure of doorgraving gemaakt, waardoor het mogelijk moet worden het gebied rondom Heusden te inunderen. Deze coupure wordt beschermd door een aantal stukken geschut. Nadat verschillende coupures en houten kunstwerken versleten zijn, wordt in 1862 besloten om hier een permanente waterinlaat — een gemetselde inundatiesluis — te bouwen. Ter verdediging van die sluis wordt in de jaren 1860-1863 een klein fort gebouwd. In 1952 worden het fort en de inundatiesluis als vestingwerk opgeheven. De bakstenen uit drie smalle kokers bestaande sluis, gelegen in het dijklichaam, met hefschuiven aan de binnendijkse en buitendijkse kant;de schuiven kunnen worden bediend door een heugelstang, die door een op de dijk geplaatste tandwielkast loopt. De inundatiesluis bij fort Hedikhuizen is van rijksbelang vanwege cultuurhistorische (krijgskundige) en architectuurhistorische (relatief zeldzaam) waarde. De inundatiesluis heeft in 2002 een grondige restauratie ondergaan. De sluis is een zogenaamde duikersluis met dubbele functie: uitwatering- en inundatiesluis. De sluis is nu onderdeel in de lokale ecologische verbindingszone: een leefgebied waar dieren zich ongestoord kunnen voortplanten en van verdedigingspost tot natuurbeschermer geworden. In de (Europese) Kaderrichtlijn Water zijn normen voor de leefomgeving van planten en dieren in en rond het water vastgelegd. Om deze te verbeteren worden natuurgebieden verbonden door Ecologische Verbindingszones (EVZ’s). Via de EVZ’s kunnen planten en dieren zich verplaatsen tussen geschikte leefgebieden. De Luisbroekse Wetering en een deel van de Hedikhuizense Maas in de driehoek Haverley, Haarsteeg en Hedikhuizen zijn aangewezen als EVZ’s. Hierdoor worden de natuurgebieden de Sompen en Zooislagen en de Haarsteegse Wiel in Haarsteeg verbonden met de oevers van de Maas. Indirect, op een groter schaalniveau, worden als gevolg van de verbindingen zoals die langs de Luisbroekse Wetering en de Hedikhuizense Maas zijn aangelegd, gebieden zoals het Dommeldal, Engelermeer, Moerputten, Vlijmens Ven en Bossche Broek verbonden met de Maas.
Kerken in Hedikhuizen -H.Lambertuskerk
Volgens de vroegst bekende informatie, had Hedikhuizen al in 1285 een kerk waarover de Abdij van Berne zou hebben beschikt. Hedikhuizen heeft niet langer een kerk, maar had deze tot 2011 wel, de H. Lambertuskerk. De laatste eucharistieviering in de Katholieke H.Lambertuskerk was in november van dat jaar. Deze kerk werd in 1963, in de traditie van de Bossche School naar ontwerp van Huub Baayens, gebouwd en is inmiddels in gebruik als woning.
Kerken in Hedikhuizen – Voormalig Hervormde Kerk (Rijksmonument)
De voormalige Hervormde kerk aan de Hoge Maasdijk 9 is een laatgotisch kerkje dat ooit in de middeleeuwen als R.K.kerk werd gebouwd. Het is in 1598 door de Hervormden in gebruik genomen. De Romaanse toren werd in 1939 gerestaureerd maar in 1944 door de Duitsers kapotgeschoten. Alleen de tufstenen benedenruimte met kruisgewelf bleef in geschonden staat behouden. Het eenbeukige gotische kerkje is gebouwd in de 15e eeuw. Inmiddels fungeert het als woonhuis en atelier. Beneden, in de atelierruimte, bevindt zich de grafsteen van een locale notabele uit 1813. Het kerkje heeft nog een jaartalsteen 1779 boven de ingang aan de zuidzijde.
Heilig Hart Monument
Op de kruising van de Kerkstraat, Lambertusstraat, Bokhovenseweg en Oude Schoolstraat en staat een Jezus beeld in de tuin van de boerderij op de hoek Oude Schoolstraat nr 2. Het beeld behoord tot de beeldcollectie van de Abdij van Berne.
Gasten vinden Ons Erfgoed aan Oude Schoolstraat 18, nabij tal van mooie dorpjes en faciliteiten, bij de snelwegen A2 en A59 en nabij diverse fietsknooppunten.
Oude Schoolstraat
Ons Erfgoed ligt aan de Oude Schoolstraat in Hedikhuizen. De Oude Schoolstraat was vroeger beter bekend als het Hels end.
De straatnaam ‘Oude Schoolstraat’ heeft wel te maken met de school die er ooit was voor de kinderen van Hedikhuizen en omstreken. Nabij het kruispunt en waar de Kerkstraat overgaat in de Oude Schoolstraat, staat nog een restant van de oude school van Hedikhuizen, de R.K.Bijzondere school – Hedikhuizen die in 1930 plechtig ingezegend werd.
Door te weinig aan het vereiste aantal leerlingen werd de school in 1938 weer opgeheven.
Het restant van het schoolhuis waarvan het dak werd afgehaald, doet tegenwoordig nog dienst als schuur behorend bij de hoekwoning aan het kruispunt in het centrum van Hedikhuizen.